Vorige keer schreef ik over de Rolpensclub; een van de vaste deelnemers van de rolpensclub is Non Scheffer. Johanna Scheffer (1887-1954) is een nichtje van Johanna Westerdijk. Non studeert eveneens biologie in Amsterdam. Tera’s eerste contacten met Non zijn van 1919, dan waaien ze samen over het strand, kletsen alles bij elkaar en knuffelen ze de chimpansees in Artis. Ze doen samen practicum : Non en ik samen baviaan gesneden. Ze logeren samen met anderen op Eerbeek in 1921: Naar Eerbeek vanaf Amsterdam met Non, Greet, Han, Ka, in de trein. Krijgertje gespeeld en in het bos gewandeld. Non en Greet bij de Sluitertjes gaan ophalen. De familie van professor Sluiter heeft een huis vlakbij Eerbeek.
Op het eiland Helgoland is in 1892 het Pruisisch biologisch instituut opgericht. Het instituut richt zich op internationale academische onderzoek en training op marien gebied, waaronder onderzoek naar plankton.
In 1922 gaan Tera en Non twee weken naar Helgoland om cursussen te volgen in marine fauna. Naast colleges is er voldoende ruimte om te dansen, te kletsen en te lachen.
Op de foto het aquariumgebouw dat in 1902 op Helgoland gebouwd is.
16 aug: Om half 8 p.m. met Non naar Hamburg. Goed plaatsje en geen ongeschikt gezelschap o.a. Zweeds meisje, kopje koffie in Oldenzaal. Zonder moeite Duitsland ingeraakt. Ons geïnstalleerd om duchtig te slapen.
Met de nachttrein naar Hamburg om daar vervolgens een hotel te zoeken te ontbijten en inkopen te doen. ’s Middags en de volgende dag wordt gebruikt om Hamburg en omgeving te verkennen met koets en rondvaartboot. Op 19 augustus vertrekken ze naar Helgoland, een klein eiland dat sinds 1890 bij Duitsland hoort, ook al ligt het ruim 55 kilometer uit de kust
19 aug Zaterdag Om half 8 a.m. ingescheept aan boord van Prinzessin Heinrich naar Helgoland. Vrij lelijk weer, moeten telkens vluchten voor de regen. Eerst 3 uur rivier tot Cuxhaven, echt Hollands, uiterwaarden, weiland, molens! Bij Cuxhaven wordt het wijder en gaat het weer opknappen. (…). Non zeeziek. Helgoland in ’t zicht. Moeten met motorsloepen ausgebotet worden. Alle groen en gele mensen worden uitgejouwd bij aankomst. Gingen ons dadelijk melden bij de biologische anstalt om ’t logies te vernemen en troffen daar al gauw een heleboel vrindjes, ook Alverdes en Kuhn, de beide laatsten in deftig kostuum met hoed en jas!! ’s Avonds bijeenkomst in Märkischen Hof met 14 lui, ook Prell, Wulff.
Na een dagje het eiland verkennen (een paar maal er omheen gelopen, het heeft een oppervlak van 1,7 kilometer) begint het op 21 aug: Cursus begonnen 30 deelnemers en 3 leiders, veel voorschriften en weinig vrijheid. College en zeesterren snijden, zonde van het mooie weer. ’s Avonds Pinkus (een kroeg op Helgoland, bestaat nog steeds) Helgoland heeft geen water, je wordt er tegen wil en dank Alcoholiker
De dagen daarna cursus volgen, op expeditie op de boot, of langs het strand, slakken en schelpen zoeken en deze fixeren in het lab. Elke dagboekentree eindigt met ‘ ’s Avonds Pinkus.
Op zaterdagavond is er een diner: ’s Avonds in Märkischen Hof tot half 11, vrij vervelend en opgeprikt. Toen met een elitegezelschap naar Pinkus. Tot laat in de nacht (2.30) pret gemaakt. Graaf v. Kaller was erg goed op dreef. Hirsch vond het een merkwaardige situatie. Had mijn hoed ingepikt. Liep aldoor met Non gearmd. Naar de Südspitze, allemaal gearmd, onzinnige troep. !
Op zondag wordt er eerst flink uitgeslapen, daarna gaan ze: Naar Düne, daar gezwommen en in de zon gelegen. Veel pret gehad. Om het eilandje gelopen, thee gedronken en om half 9 per boot terug, toen overal de lichten al op waren. Ons een warm wijntje gaan aanmeten bij Pinkus en vrij vroeg naar kooi.
De dagen daarna wordt er gewerkt, gevist, college gevolgd, regelmatig wordt er gezwommen.
Op de foto Tera links, Prell in het midden en Non rechts.
Op vrijdag 31 augustus wordt er : ‘s morgens voor het feest gezorgd. Opeens Prell in onze kamer! Hielp verder mee. Naar Düne gevaren, gezwommen, gespeeld, gelachen, weer gezwommen, gespeeld, gelachen etc.
Op de terugweg de opvarenden van de Augusta opgepikt en naar ’t Abendessen ter ere van Wilhelmienchen. Is nogal erg goed geslaagd. ’s Nachts door gefuifd, eerst naar Pinkus, toen naar Dr. Wulff krankzinnige bende. Om 6 uur naar bed. (Wilhelmienchen verwijst hier naar Koningin Wilhelmina die op 31 augustus verjaarde, dat was destijds dus koninginnedag)
Om de volgende ochtend weer om 9 uur op college te zijn. Na nog een weekend inpakken, zwemmen en afscheid nemen vertrekt iedereen weer op 3 september: Morgens terwijl we inpakken Prell weer op het toneel. Sleept ons mee de vuurtoren op, waar je niet veel meer ziet dan van de begane grond. Wulff werkt in zijn tuin. We gaan hem goedendag zeggen. Hij geneert zich voor zijn tuinkostuum, geeft ons fraaie bloemen mee. Een heleboel mensen op de landingssteiger vaarwel gezegd. Toen aan boord met Non, Kuhn, Alverdes, Malzahu, Wunder, Rietschel. Adler vaart goed. Wunder vertelt zotte verhalen. In Cuxhaven van boord en verder per trein 4de klas. Slaperig, ik maf compleet op Alverdes schouder. Hij trekt onderwijl malle gezichten tegen Non!. Geslapen in Hamburg.
4 sept Ikke om 11 uur op trein naar Holland. Alles gaat gesmeerd. Douane vreselijk geïnteresseerd in mijn naaidoosje! Veel te laat in Haarlem.
Non blijft een goede vriendin van Tera. In september 1925 is de functie van bibliothecaresse van de Artisbibibliotheek vacant. Coenraad Kerbert (directeur van Artis) vraagt aan Tera om Non te polsen voor die functie. In eerste instantie heeft Non er niet zo’n zin in, maar uiteindelijk zegt ze toch ja. Een maand later staat dat plan weer op losse schroeven als Non het presteert om een ketel kokend water over haar been te gooien: en in plaats dat ze vandaag examen ging doen, lag zij in haar bed, helemaal gedeprimeerd. ’s Middags zoek ik haar op en vindt haar verschrikkelijk overstuur. Ikke naar Haarlem, pak mijn koffer en ga bij haar logeren. Na een veelbewogen nacht slepen we haar ’s morgens naar de Hortus. Sluiter is allervriendelijkst en begint heel eenvoudig te vragen. Maar Non zegt niets of nonsens. Na een half uur geeft Sluiter ’t op en pakken we ons schaapje in een taxi naar huis. Baasje ons bovenste beste troostvadertje komt koffie drinken, en brengt de boodschap dat Non toch in de bibliotheek van Artis mag komen. De stemming rijst ineens 100 %.
Non wordt bibliothecaresse van de Artisbibliotheek en zal dat tot haar pensioen in 1954 blijven. In dagblad de Tijd van 1 maart 1954 verschijnt bij haar afscheid: Johanna Scheffer die achtentwintig jaar lang „oppasser” geweest is van de „dode have”. Juist, de bekende bibliothecaresse van de biologische bibliotheek ( ..) . 28 jaar heeft Johanna Scheffer geregeerd in die heerlijke bibliotheek, die echter tevens bouwval was. De belangrijkste werken heeft ze uit de zo verwaarloosde verzameling opgedolven. Met hartstocht heeft ze geprotesteerd tegen de verwaarlozing van de bibliotheekgebouwen (..) en iedereen steeds behulpzaam was geweest bij hun studies naar de levende natuur. Non sterft kort na het afscheid op 27 oktober 1954.
Ik heb mijn best gedaan om te achterhalen met wie Tera op Helgoland verblijft. Een aantal namen die ze noemt zijn online eenvoudig te vinden, anderen zijn voor mij onvindbaar en onbekend. Aanvullingen zijn dan ook welkom.
De volgende keer ontmoeten we een andere vriendin van Tera en gaan we bruiloft vieren.
Beste Barbara
Ik lees je verhalen met veel interesse en plezier.
Die Kühn op Helgoland was vast Alfred Kühn, een bekende zoöloog.
Het instituut op Helgoland was niet maritiem, maar marien.
Groet Godfried
Beste Godfried, dank voor je reactie en je aanvulling. En natuurlijk, ik zal de fout verbeteren.
Er is een Alfred Wulff die in 1916 gepromoveerd is op “Über das Kleinplankton der Barentssee” en in 1938 werkzaam was bij de Biologische Anstalt op Helgoland, zie https://www.spurensuche-kreis-pinneberg.de/spur/verfolgung-von-homosexuellen-auf-helgoland/.
Niet ondenkbaar dat Tera hem in 1922 ontmoet heeft.