De lucht in

Het eerste avontuur dat ikzelf hoorde over mijn “tante” Tera was dat ze  de eerste van Benthem Jutting was die had gevlogen. Opgroeiend in de jaren 60, toen de burgerluchtvaart weliswaar duur was maar toch al vrij algemeen, vond ik dat niet vreselijk bijzonder, ook al had ik nog nooit een vliegtuig van dichtbij gezien. Nu weet ik hóe bijzonder het feitelijk was!

Op een weiland in de duinen bij Kitty Hawk in de Verenigde staten gebeurde op 17 december 1903 een klein wonder. De gebroeders Wright, die al een paar jaar aan het experimenteren waren met het bouwen van zweefvliegtuigen, deden hun eerste proef met een gemotoriseerd vliegtuig. Toevallige waarnemers waren personeelsleden van een nabijgelegen weerstation. De eerste vlucht van 12 seconden over een afstand van 37 meter werd meteen verbeterd door een beter resultaat die dag van 59 seconden over 260 meter. Het begin van een razendsnelle opmars van de luchtvaart. Op 5 oktober 1905 was hun inmiddels derde toestel al zoveel verbeterd dat ze een afstand van 38 kilometer in 38 minuten aflegden. In 1909 is Louis Blériot, na contacten met de gebroeders Wright, de eerste die het kanaal overvloog. De Eerste Wereldoorlog zorgde voor een razendsnelle technische ontwikkeling. Het eerste volledig metalen vliegtuig was de Junckers 1, een Duits vliegtuig dat in 1915 voor het eerst vloog. Zowel aan Duitse als aan geallieerde kant werden vliegtuigen ingezet voor bombardementen en voor inspectievluchten. In Nederland werd in 1917 de Marine Luchtvaart Dienst (MLD) opgericht gestationeerd in Den Helder op de Marine luchtbasis De Kooy, met als commandant Karel Doorman.

In 1921 is vliegen nog vooral een militaire aangelegenheid. De KLM werd opgericht in 1919 en in 1920 was de eerste commerciële vlucht van Amsterdam naar Londen. Veel passagiers waren er echter nog niet, er werd vooral post vervoerd. Voor vrouwen werd vliegen bovendien uitermate ongeschikt gevonden. De eerste Nederlandse vrouw met een vliegbrevet, Beatrice de Rijk, was in 1909 uitgeweken naar Frankrijk om vlieglessen te krijgen omdat ze in Nederland werd geweigerd. Ook haar aangeboden hulp in de Eerste Wereldoorlog werd afgeslagen.

Amelia Earhart, dé vrouwelijke pionier op het gebied van de luchtvaart is slechts twee jaar ouder dan Tera en zat in 1920 voor het eerst in een vliegtuig. Zij zou uiteindelijk beroemd worden als eerste vrouw die in 1932 solo over de Atlantische oceaan vloog.

Op 21 juni 1921 staat er in Tera’s dagboek : Gevlogen! ’s Avonds bij Redeke thee gedronken. Alsof het de gewoonste zaak van de wereld is.  Door haar betrokkenheid bij het Zuiderzeeproject is Tera regelmatig in Den Helder. Daar komt ze ongetwijfeld ook in contact met de piloten van de Marine luchtbasis de Kooij.

Gelukkig blijft het niet bij die ene keer en op 12 september van datzelfde jaar doet ze uitgebreid verslag van haar tweede vlucht:

Met Wich ’s morgens om 7.47 naar Helder in vliegtenue. In de trein regenbuien. Aan de koog gekomen, geen denken aan uitgaan. In longroom rondgeboemeld. Veel oude vrienden en een troep nieuwe. Met de commandant terug en wel aardig staan praten, toch een vreselijk uit de hoogte kereltje. Daar geluncht. Ikke moest prinsheerlijk naast Doorman. Na de koffie plotseling goed weer en wij er vandoor goed ingepakt. Ik weer met Tekenburg 2.04 stijgen in korte spiraal boven de Koog in F4. (…) Mooi is de stelling. Wolkschaduwen. Wat is die kop van Noord Holland klein! Naar ’t zuiden op Wieringen aan. Het is hier niet koud. Stoombootjes in de Wieringermeer. Steken over 2.09 Zakken bij het binnenlopen. in het Westen plassen achter de dijk, overal van die inlagen. Hele kust is bedijkt, dat had ik niet gedacht, meende n.l. dat door de keileemkern Wieringen veel hoger lag dan zeeniveau. 1 plas in het W. doet aan keileem denken. Kuifjes op de golven. Zuiderzeewerken nog niet veel zaaks, een haventje aan den Oever. Draaien 2.15 en gaan langs Zuidkant terug. Waarom zie je niets van de F6. Onze eigen schaduw op zee en land. 2.21 weer aan ’t eind en we gaan nog eens! Friese kust, Stavoren vaag. Karretjes op grindweg komiek. Het is niet helemaal helder, jammer. (..)  Stijgen en op de Koog aan, wordt nu koud, toch mooie zon. Zitten haast in de witte wolken, naast een bui, door mist. Daar komen de pluizen aan. Wij er boven. Onze schaduw in een aureooltje, het is maar op een bepaalde laag, soms zag je het niet. Op het terrein van de Koog staan een boel machines. Enig in de wolken, tussen de wolken en toch uitzicht. We gaan geloof ik naar Engeland. Boven Schulpegat 2.44. Steile witte wolk met een donkere schaduw. Rose getint, mooi he. Overal die dikke koppen en klodders en een stralend blauwe hemel die als een koepeltje er op rust. Heerlijke frisse berglucht. Daar klimt hij in de hoogste top (2200 m) en toen een overzicht zo prachtig! Zet motor af en gilt: Mooi he! Dalen en slikken. Duurt lang want hij daalt geleidelijk. Druppeltjes langs de dekken, waar zouden we uitkomen? Nog steeds mist. Wat doen we nou raar. Komen juist boven de stelling uit. Daar is nog een andere machine, floept achter een wolk (Soesterberger) die gaat nu dwars over Texel. Wij boven Marsdiep 2.55 Op Onrust windduintjes prachtig. Heuveltje is net een likje appelmoes op een gele pannenkoek. Oh wat doen we nu raar en wat een wind in je buik. (..)  Noordpunt 3.30. Duin loopt de noordpunt nog om. Bij vuurtoren van de Cocksdorp vreselijke stuifgaten, die weer dicht gegroeid zijn met donkere vegetatie. De waddenkust langs. Weer bij de kop 3.45 Even gaan kijken hoe die grote boot heet : De Gelderland. Stijgen met zwaaien opzij. Hangen lang boven de stelling. Thuis 4.

Een week later, op 27 september 1921, gaat ze nog een keer de lucht:

Pracht weer en om 7.47 met sneltrein naar Helder. Het wordt hoe langer hoe mooier. (..) Ikke in een pak van van Vloten gestopt, zonder rok, moest mij in de kamer van de officier van de wacht gaan verkleden. (..) 12.07 starten tegen ’t oosten (nog nooit vertoond) in korte spiraal op, dan weg op de duinstreek aan. Heldere lucht, wel een paar cumuluswolken. Vloed, stille zee, er rookt een boot. Vliegen boven land Zwanenwater, Hondsbossche : golfjes kruipen langs de brekers. (…) Motor gaat harder knorren. Naast Bergen a. zee 12.26. Wat zit er voor reuze hoog ding, als je van Egmond aan zee Zuid Oost kijkt? Oh het is rook van de Zaanstreek.

Wat gaat het heerlijk. Van IJmuiden nogal wat boten in zee. (…) Op Haarlem aan (..), vader en Chris goedendag gewuifd. De stad is leuk van boven, ten zuiden van Haarlem weer schuin op zee aan. Wat zullen de bollenvelden leuk zijn. (…) Scheveningen naast ons,

Poppentrammetje op het Hofplein. Nu dikke wolken en weg is de zon. Kouder. Kassen in ’t Westland glinsteren. Wij stijgen. Het zal op 3000 m wel niet helder wezen. (..) Piep daar is Schouwen 1,25. Goeie genade dat je nu boven Walcheren zit om 1,33. Wat is het hier fijn. (…) Stijgen, houden de kust. Zitten een reuze eind boven de wolken. (..) Motor af: Hebt u alles goed gezien? JA! Zullen we dan maar eens? Ikke alle bandjes vastgemaakt, 1.55 en rrrt daar gaan we 2 tonneau’s over de linkerkant en een looping. Toen kwam er chocola uit mijn neus. Vasthouden! En in de zotste sprongen op Middelburg aan. Slikken! Wel nee uitspugen. (..) Naar het oosten over Noord Beveland, we waren te hoog om de duintjes goed te zien. Ik bekom een beetje. Via Bergen op Zoom, Breda, geland te Gilze Rijen 3. De piloot heeft het land, dat ik beroerd ben geweest, ikke niet! Half uit van Vlotens pak gestapt, want geen rok aan,  en gezellig zitten eten en praten. Om 4 uur weer op in richting van Oisterwijk. (..) Wij dalen en snel gaat de zon onder Gek gezicht! Geland 5.50 Gauw uit mijn hansop en naar de stelling. Daar lekker gegeten.

Ze vindt het prachtig, is nergens bang en vertelt haar verhalen aan iedereen die het horen wil. Ze heeft foto’s gemaakt en laar haar vliegkieken graag aan iedereen zien. Ook later in Indië zal ze makkelijk in het vliegtuig stappen.

Aan wie ze de foto’s allemaal laat zien, lezen we volgende keer als we gaan koffie drinken met de “vriendjes”. 

2 reacties op “De lucht in”

  1. Op 31 augustus 1911 vloog Anthony Fokker met zijn eerste vliegtuig de ‘Fokker Spin’. Hij maakte een aantal succesvolle rondjes rond de Grote of St. Bavokerk in Haarlem. Vervolgens maakte hij een landing in het Kleverpark.

    Tera kwam in 1911 in Haarlem wonen (Wilhelminapark, niet al te ver van de genoemde Grote of St. Bavokerk gelegen). Wanneer precies? Zou ze getuige zijn geweest van die eerste vlucht?

Laat een reactie achter

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Meer informatie over hoe uw reactiegegevens worden verwerkt.