Op 6 februari 1964 wordt Tera vijfenzestig en mag ze met pensioen. Dat doet ze pas aan het eind van dat jaar. Haar collega’s Stok en ook Coomans en haar baas, Engel proberen een eredoctoraat voor haar te krijgen. Eerst in Amsterdam zelf, maar het universiteitsbestuur heeft het beleid om elk jaar slechts één eredoctoraat uit te geven en in 1964 is de faculteit natuurwetenschappen niet aan de beurt. Dat betekent dat andere Nederlandse universiteiten er ook geen heil in zien, men wil geen rivaliteit. Uiteindelijk komt professor Ankel van de universiteit van Giessen in Duitsland, die Tera al vanaf de jaren twintig kent om haar namens zijn universiteit een eredoctoraat te schenken. Hij houdt een gloedvol betoog over de betekenis voor de mensheid van de biologie en over de vrijheid van geest. Hij verwijst, als Duitser, naar de Tweede Wereldoorlog als hij zegt: Da predigen wir uns immer gegenseitig von der Verteidigung des Humanen und meinen damit die Forderung: homo homini homo. Und wir wissen doch aus der schmertzlichtsen Erfahrung, das das Humane, eben wegen seines hohen Freiheitsgrades, auch das andere in sich birgt: homo homini lupus! Und wir Biologen wissen obendrein, das wir dem Wolf mit diesem Vergleich sehr unrecht tun. : (We preken homo homini homo, maar we weten door betreurenswaardige ervaring dat het humane met zijn hoge vrijheidsgraden, ook iets anders bevat Homo homini lupus. En wij biologen weten dat we hiermee de wolf groot onrecht aandoen.)
Tera is verguld met dit eredoctoraat. Het voelt als genoegdoening. Het ontbreken van een academische titel heeft haar altijd gestoken. Ze zal vanaf dat moment al haar correspondentie, met uitzondering van kerstkaarten, tekenen met Doctor van der Feen-van Benthem Jutting
In haar afscheidsrede begint ze met een kwinkslag in de richting van de wethouder, die waarschijnlijk haar bescheidenheid heeft geprezen: In Zeeland hebben we een mooie spreekwijze: je mot niet op grootmans kakhuus gaan zitten. Oftewel je moet maar bescheiden blijven. Ik ben dan ook nooit heel erg op de voorgrond getreden. Ik heb al deze werkzaamheden dan ook maar in stilte gedaan.
Vervolgens zegt ze: Mijn belangstelling voor de schelpen dateert al van mijn lagere schooltijd, wanneer mijn ouders met het gezin in de grote vakantie uit Nijmegen naar een of andere badplaats togen. Op het strand verzamelde ik dan schelpen en raakte langzamerhand daarin een beetje thuis. In de studietijd breidde deze liefhebberij zich uit tot wetenschappelijke studie, gecombineerd met bezoeken aan marien-biologische stations Den Helder, Helgoland, Port Erin, Wimereux, Villefranche, Monaco en misschien nog enkele andere. Eerst veel later werden ook de land- en zoetwatermollusken erin betrokken. Deze verschuiving van de kennis van de mariene naar de niet-mariene mollusken is een interessante parallel in de ontwikkeling van de kennis dezer dieren in de loop van de historie. De oudste schrijvers over mollusken van de Grieken tot in de Middeleeuwen, bemoeiden zich uitsluitend met zee-mollusken. De zeevaarders, die van de 15de eeuw af pionierreizen maakten naar verre landen, brachten in hoofdzaak zeeschelpen mee, waarvan nog de vele naturaliën-kabinetten in de 17de en 18de eeuw getuigen. De grote wetenschappelijke expedities, die na de Franse revolutie alle zeeën bevoeren, kwamen ook weer in hoofdzaak met zeeschelpen thuis. Pas omstreeks het midden der vorige eeuw, dus vrij laat in de ontwikkelsector der biologie, richtte zich de aandacht ook op land- en zoetwatermollusken, en werd deze tak van onze wetenschap nog meer op de voorgrond geplaatst. Zo weerspiegelt zich de gang van zaken in het algemeen historisch gebeuren ook in dat van de individuele onderzoeker.
Nadat ik dus, zoals ik zei, van de zee-mollusken naar de land- en zoetwater-mollusken was gelokt, ben ik me in deze tak – bewust of onbewust- gaan toeleggen op de bestudering van eilandfauna’s. Of het nu kwam omdat mijn beide ouders uit een eilandenrijk afkomstig waren en ik dus homozygoot gepredisponeerd was hiervoor, zeker is het, dat ik in de laatste 25 jaren heel wat eilandfauna’s heb onderzocht, waaronder die van Java, Sumatra, diverse kleine Soenda Eilanden, Noord en Zuid Molukken, Misool en Nieuw Guinea, maar ook van Curaçao, van de Waddeneilanden en van de Zuiderzee-eilanden. Verder van een aantal kalkbergen in het Maleis schiereiland, die zo geïsoleerd in de vlakte liggen, dat zij functioneel te vergelijke zijn met eilandjes in een oceaan. Zelfs ik heb me wel eens bezig gehouden met de eilandjes van een eiland, dat is dus insulaire studie in het kwadraat.
Daarna drukt ze haar opvolgers op het hart om vooral goed op de collectie te passen. Een schrijfmachine of een microscoop zijn vervangbaar, maar de collectie is het meest waardevolle dat er is.
In haar dagboek/werkagenda schrijft ze: 17 december: afscheidsvoorstelling in de grote zaal van Artis, 270 mensen aanwezig. Toespraken van Engel, van Regteren Altena, Ankel, van der Spoel(…). Professor Ankel verleent namens de universiteit van Giesen aan mij de doctorstitel honoris causis in de natuurwetenschappen. Van de gezamenlijke vrienden ontvang ik een stereomicroscoop, van de museumfunctionarissen de bijbehorende verlichting. Verder is er een feestbundel van Beaufortia en van Basteria, alsmede het erelidmaatschap van de malacologische vereniging. Na afloop receptie en gezamenlijke koffiemaaltijd. Ankel, Engel en vrouw komen ’s avonds thuis eten. Naar Domburg tot 4 januari.
Dat erelidmaatschap van de Malacologische Vereniging is speciaal in het leven geroepen ter gelegenheid van haar afscheid.
Ik trek nu een deur achter me dicht, maar gelijktijdig gaat er een nieuw venster open met uitzicht op wat een Franse dichter eens genoemd heeft: “Le charme de la retraite”. Met de herinnering aan uw aller vriendschap en met deze fraaie geschenken, hoop ik in het nieuwe hoofdstuk nog enig nuttig werk te kunnen doen. Zo eindigt Tera haar afscheidsspeech op 17 december 1964.
In de volgende blog lezen we hoe Tera haar pensioen wil invullen.