Gisteren verscheen de blog over Tera en Anna Weber. Die stond in de planning voor een later moment, maar ook ik maak wel eens een foutje.
Eerder zagen we dat Tera in 1921 begint met werken bij het Zoölogisch Museum. Haar eerste taak is het ordenen van de Schepmancollectie. Maar voordat ze daaraan begint wordt ze ook gestrikt voor een ander project.
Op 11 augustus 1920 schrijft Tera in haar dagboek: Bezoek van Redeke, komt me lijmen voor het Zuiderzee onderzoek en dan mag ik van 8-11 september mee varen. Daar zou je wat voor doen! En ik doe het lekker!
Heinrich Carl Redeke (1873-1945) studeert biologie in Amsterdam en promoveert in 1898 bij Max Weber. Als Tera hem leert kennen in 1920 is hij hydrobioloog en directeur van het Zoölogisch Station in Den Helder. Dat Zoölogisch Station is opgezet door de Nederlandse Dierkundige Vereniging (NDV) waar Redeke bestuurslid van is. Ook Tera is lid van deze vereniging. Vanaf 1903 had Redeke de leiding gekregen van het Rijksinstituut voor het Onderzoek der Zee dat gedurende de Eerste Wereldoorlog het onderzoek verlegde naar het zoete water. Met behulp van een drijvend laboratorium werden toen tal van onderzoekingen verricht in het belang van de binnenvisserij. Redeke is getrouwd en heeft vier kinderen. Hij heeft een eigen binnenvaartschip, “de Meerval”.
De Zuiderzee was een Nederlandse binnenzee ontstaan in de warme periode tussen 800 en 1200 waardoor de zeespiegel van de Noordzee steeg en er een flinke inham kwam tussen het huidige Noord Holland (vroeger West Friesland) en Friesland en Overijssel. Al vanaf de 17de eeuw waren er plannen om de Zuiderzee in te polderen. Enerzijds ging het om de veiligheid van de bevolking, er waren met grote regelmaat stormvloeden. Anderzijds wilde men meer landbouwgrond ten behoeve van de voedselvoorziening. Technisch werd afsluiting pas haalbaar vanaf de 19de eeuw. In 1886 werd de Zuiderzeevereniging opgericht die Ir. Lely in dienst nam om met een plan tot inpoldering van de Zuiderzee te komen. Vanaf 1913 was Ir. Lely minister en trachtte hij de kamer van zijn plannen te overtuigen.
In januari 1916 was er weer een grote stormvloed waarbij grote delen van Noord-Holland en Utrecht maandenlang onder water stonden en er tientallen doden vielen. In de winter van 1917-1918 was er hongersnood onder de arbeiders van Amsterdam omdat als gevolg van de Eerste Wereldoorlog de aardappeltoevoer uit Duitsland was gestagneerd. Dat maakte de tijd rijp voor actie en in 1918 werd de Zuiderzeewet aangenomen. Deze wet voorzag in het afsluiten van de Zuiderzee en het gedeeltelijk inpolderen ervan. In grote lijnen betreft het de Wieringermeerpolder, de Noordoostpolder en Flevoland en natuurlijk de Afsluitdijk. Voordat er met de feitelijke afsluiting werd begonnen ontstond het idee om de fauna van de Zuiderzee in kaart te brengen en te bezien in hoeverre er wijzigingen in fauna optreden bij het eerst brak en daarna zoet worden van eerst de Zuiderzee en later het IJsselmeer. Er wordt regelmatig uitgevaren vanuit het Zoölogisch Station in Den Helder. Tera is er voor het eerst bij op 8 september 1920:
9 uur afvaart met Geertje de Lint en Hofker op de V.I. II De haven uitgestoomd, langs Wieringen Daar eerste waarneming. Prachtig stil weer, niet helemaal helder. Aardige kapitein (van der Ploeg) en heel geschikte bemanning. Keurig lab aan boord….. Overnacht in Stavoren, klein nest, niets aan! Er wordt gevist, en gekord (korren is met een sleepnet langs de bodem vegen om te bezien wat er allemaal op de bodem ligt). Soms is Tera de enige vrouw aan boord, maar dat schijnt haar niet te hinderen.
Op 10 september komt Redeke aan boord. Tera schrijft: Om half 8 afgevaren. Nu de baas aan boord was geheel andere stemming. Toch is hij een kranige vent en krijg ik hoe langer hoe meer respect voor hem. .. Nog even gaan korren. Mogen sturen tussen Medemblik en Wieringen. ….. Binnengekomen en afscheid van de kapitein genomen. Vangsten gaan verversen op het lab. Daarna thee gedronken op de Meerval in de binnenhaven.
Foto: Redeke aan boord met Tera (op de rug gezien) 1920
In 1927 wordt begonnen met de bouw van de afsluitdijk die uiteindelijk gereed komt in 1932. De Zuiderzee wordt daarmee gesplitst in de huidige Waddenzee en het IJsselmeer.
Malacologen (van het Grieks malacos= week en logos= kennis) zijn kenners van mollusken of weekdieren. De meeste malacologen onderzoeken óf zoutwater mollusken of zoetwater mollusken of landslakken. De zoutwater kenners vinden brakwater al gauw bij zoet horen en vice versa. Het onderzoek naar de Zuiderzee en dus naar brakwater mollusken is daarmee uniek.
Het onderzoek resulteert uiteindelijk in een kloeke uitgave: “ Flora en Fauna der Zuiderzee, Monografie van een brakwater gebied”, uitgegeven door de Zuiderzee commissie der Dierkundige Vereniging in 1936.
Hiernaast het titelblad waarbij de heren met hun voorletters m.u.v. Max Weber en de dames met hun voornaam worden aangeduid; verschil moet er zijn.
Tera heeft vanaf 1920 regelmatig gewerkt aan het in kaart brengen van de mollusken van de Zuiderzee. Hiermee heeft Tera zich binnen Nederland meteen een plaats verworven als kenner van mollusken. Door haar open opstelling en haar “niet zeuren” mentaliteit zoals ze dat zelf noemt, maakt ze zich ook geliefd bij de bemanning.
Wel wil ze een duidelijke distantie hebben tussen haarzelf en de mensen met wie ze werkt. 4 maart 1922: Met Redeke. aan de koffie ellenlange verhalen gehouden over van alles en nog wat, meest Zuiderzee beesterij, wel vruchtbaar. Na afloop vraagt hij of we mekaar maar tutoyeren zullen. Waarom? Ik vind ’t niks nodig.
Elkaar tutoyeren, en dat met een man die ruim vijfentwintig jaar ouder is dan zij, nee, daar voelt de jonge Tera niets voor.
Als ze jaren later, in 1943 nog eens gaat varen op de Zuiderzee en in Hoorn op de kade staat herinneren de oude bemanningsleden haar nog steeds: “Dinsdag via Hoorn naar Enkhuizen. In Hoorn moesten we nog wat bagage en een knecht innemen. De halve bemanning van het inspectievaartuig, waarmee we vroeger altijd voeren, stond op de wal: Dag juffrouw Tera! Veel handen schudden en praatjes houden, heel vermakelijk.”
De volgende keer zullen we zien dat er nog meer plannen zijn. Tera raakt betrokken bij het Naardermeer-onderzoek.